عزت حلقه ی مفقوده دیپلماسی تدبیر و امید

تحلیلی کوتاه بر عملکرد سیاست خارجه سه دولت اخیر در برابر آمریکا

عزت حلقه ی مفقوده ی دیپلماسی تدبیر و امید

عزت و حکمت و مصلحت، یک مثلث الزامى براى چارچوب ارتباطات بین‌المللى ماست. عزت یعنی " الاسلام یعلو و لایعلى علیه" (1)، «لن یجعل اللَّه للکافرین على‌المؤمنین سبیلا»(2) ...لذا ما هر قدرتى که مى‌خواهد ابرقدرتى و تکبر و استکبار و فخرفروشى را در روابط خود با ملتهاى دیگر وارد بکند، رد مى‌کنیم...آدم در رفتار بعضى از مسؤولان کشورها، حتّى در رفتار دیپلماتهایشان گاهى مشاهده مى‌کند که فخر و غرور بیجا و احمقانه‌یى وجود دارد...ملت ما باید در روابط بین‌المللى خوارى نبیند و اهانت نشود. هیچ‌کس حق ندارد اهانت به ملت ایران را در کمترین برخورد با دیگران قبول کند. اگر کسى اهانت‌پذیر است، براى خودش اهانت‌پذیر است؛ براى ملت ایران نمى‌شود؛ حق ندارد. ملت ایران، ملتى سرافراز و بزرگ و جان‌دار است و نشان داده است که قدرت حضور در صحنه‌هاى دنیا را دارد.(3)

همانطور که در سخنان رهبر معظم انقلاب مشاهده کردیم ایشان یکی از اصول سیاست خارجی و روابط بین الملل جمهوری اسلامی را عزت معرفی کرده و آن را بر عدم ذلت و سر فرود آوردن در برابر زورگویان و قدرت های جهانی بنا نهاده اند.

پس  از حمله ی آمریکا به افغانستان و عراق و اشغال این دو کشورِ راهبردی در منطقه ، مرزهای غربی و شمال شرقی ما در سیطره نیروهای آمریکایی قرار گرفت.در کشورهای حاشیه خلیج فارس هم که به حیات خلوتی برای غرب بدل شده بودند شاهد افزایش پایگاه های نظامی غرب بودیم. در همین دوران تحلیل کارشناسان از تحرکات آمریکا و غرب در منطقه این بود که مقصد بعدی نیروهای نظامی آمریکا ، ایران خواهد بود. در بین سخنان دولتمردان  آمریکایی و علی الخصوص رییس جمهور این کشور هم یک نوع زمینه سازی برای متهم کردن ایران در موضوعات مختلف از جمله حقوق بشر کاملا محسوس بود و سعی داشتند اینها را بهانه ای برای همراه کردن جامعه جهانی با خود و در ادامه نفوذ در ایران قرار دهند. آنجا که جورج بوش ایران را محور شرارت خواند و دائما سعی داشت از ایران چهره ای سیاه در صحنه بین المللی نشان دهد. در این دوره اصل عزت جمهوری اسلامی که در آغاز سخن به آن اشاره شد کاملا خدشه دار شد و متاسفانه در دستگاه دیپلماسی و دولت وقت جمهوری اسلامی به این تحرکات واکنشی نشان داده نشد و روز به روز شاهد سخنان گزاف دولتمردان غربی علیه ایران بودیم. اما پس از انتخابات سال 84 تمام معادلات غرب به هم خورد و دولتی که یکی از اصولش استکبارستیزی و تقابل با نظام سلطه بود، روی کار آمد. در شرایطی که آمریکا از لحاظ نظامی ایران را محاصره کرده بود و خطر حمله نظامی ایران را تهدید می کرد، یکی از تصمیمات و اقدامات مهم دولت نهم برقراری ارتباط استراتژیک با کشورهای آمریکای لاتین من جمله کوبا،ونزوئلا،نیکاراگوئه،اکوادور،بولیوی و ...بود. کشورهایی که در برابر زیاده خواهی های آمریکا واکنش نشان داده و در برابر آن ایستاده بودند. این اقدام دولت نهم جوابی به تحرکات منطقه ای آمریکا بود که به خوبی تشخیص داده و صورت گرفت. این نکته وقتی ملموس تر میشود که رییس کمیته امور خارجه مجلس نمایندگان آمریکا در واکنش به نفوذ ایران در آمریکای لاتین گفت : "ایران به‌طور فعال برای گسترش روابط خود و نفوذ در نیم‌کره غربی تلاش کرده است و در کشورهای ضدآمریکایی منطقه، شرکایی برای خود یافته است... من از برنامه‌های مسافرت احمدی‌نژاد در این منطقه نگران هستم... زیرا این اقدام، تهدید ایران را به سواحل ما نزدیک‌تر می‌کند." یعنی درست زمانی که استکبار جهانی با حمله به کشورهای مرزی ایران، قصد تعرض به این کشور داشت ، دولت نهم با نفوذ در مرزهای آمریکا و ارتباط با کشورهای ضد استکباری زنگ خطر را برای غرب به صدا در آورد و زمین بازی را از غرب آسیا به مرزهای آمریکا کشاند.

 یکی دیگر از اقدامات مثبت دولت در جهت حفظ اصل "عزت" جمهوری اسلامی سخنرانی های ضد استکباری احمدی نژاد در سازمان ملل و همچنین دانشگاه کلمبیا و مصاحبه با رسانه های این کشور و به چالش کشیدن سیاست های آمریکا بود که پاسخی مناسب در برابر جنگ روانی و تهدیدات آمریکا بود.

 پس از این دیپلماسی فعال، روز به روز شاهد تاثیر گذاری جمهوری اسلامی در مناسبات بین المللی و همراه شدن کشورهای زخم خورده از استکبار با ایران و البته منزوی شدن آمریکا بودیم. به عبارتی کشورهای دیگر دریافتند که می شود در برابر نظام سلطه ایستاد و زیر بار زیاده خواهی های او نرفت.نتیجه ی این دیپلماسی چند سال بعد با اعلان شکست آمریکا در عراق و افغانستان، با باقی گذاشتن چندین هزار کشته و خروج حقارت بار نظامیان آنها از خاک عراق مشخص شد. آمریکایی که با ضعف دستگاه دیپلماسی و دولتِ خاتمی، امید به نفوذ در ایران داشت، سرانجامش به آنجا رسید که چند سال بعد با اقدامات ضد آمریکایی دولت نهم مجبور به ترک منطقه شد. این همان  اثبات سخنان امام خمینی(ره) و  رهبر معظم انقلاب است که فرمودند : "این را بدانید که هر وقت بخواهید با آمریکا و انگلیس مسامحه کنید، فشارشان را بیشتر می کنند". "شما هر قدم که در برابر آمریکا عقب نشینی کنید او چند قدم جلو خواهد آمد و اگر در برابر زورگویی های استکبار بایستید عقب نشینی خواهد کرد."

اما پس از انتخاب شدن حسن روحانی به عنوان رییس جمهور و شکل گیری دولت یازدهم ، رویکرد سیاست خارجه به نوعی به سمت تعامل با آمریکا تغییر کرد . جرقه ی این تعامل با تماس تلفنی روحانی با اوباما و دیدار ظریف با جان کری زده شد. که البته این ارتباطات نه تنها به تعامل منجر نشد بلکه شاهد اهانت مقامات آمریکایی علیه مردم و مسئولین کشور بودیم. جایی که حسن روحانی رییس جمهور آمریکا را فردی با ادب و باهوش خواند اما در جواب وی اوباما چندین مرتبه مسئله ی گزینه ی نظامی را مطرح کرد. جایی که وندی شرمن گفت:فریب و نیرنگ بخشی از DNA ایرانیان است. و ده ها توهین دیگر که توسط غربی ها صورت گرفت و متاسفانه واکنشی از طرف مقامات دولت تدبیر و امید صورت نگرفت.

به نظر میرسد دوباره با عملکرد ضعیف دستگاه دیپلماسی و عدم واکنش به گزافه گویی های طرف مقابل اصل "عزت" جمهوری اسلامی در صحنه ی بین الملل زیر سوال رفته و دوباره باید شاهد سخن پراکنی های دولتمردان آمریکایی و توهین علیه ایران باشیم. امیدواریم آقای روحانی در آینده به این اصل که رهبر معظم انقلاب آن را از پایه های روابط بین الملل جمهوری اسلامی معرفی کرده اند توجه کند و با قدرت در  برابر این سخن پراکنی ها بایستد. چرا که وی در شعارهای انتخاباتی اش گفت : "من عزت و غرور ملی ایرانیان را باز خواهم گرداند."

(1) بحارالانوار، ج 39 ، ص 47

(2) نساء، 141

(3) بیانات در دیدار مسئولان وزارت امور خارجه 18/4/1370