شاهکار ایرانی، جیب بری امریکایی

پس از امضای توافقنامه ژنو، دولتمردان و نزدیکان دولت بر این باور بودند که این توافقنامه چشم انداز روشنی برای آینده کشور خواهد بود و کلید گشایش بسیاری از مشکلات اقتصادی خواهد شد. اما بسیاری از کارشناسان اقتصادی این امر را ناشی از خوش بینی مفرط دولتمردان می‌دانستند و از سوی دیگر تحلیلگران سیاسی کشور با توجه به ابهامات موجود در این توافقنامه اعتقاد داشتند که سند امضا شده نامتوازن است و تناسبی بین داده‌ها و ستاده‌ها وجود ندارد. مقام معظم رهبری هم درباره مذاکرات با صراحت فرمودند که «من به مذاکرات خوشبین نیستم.» در حالی که ابهامات و نگرانی افکار عمومی‌ و کارشناسان، با توجه به اعلام محرمانه بودن این مذاکرات و توافق انجام شده به شدت افزایش یافت.

طبق این توافقنامه ایران متعهد شد که:

1. غنی سازی 20 درصد را تعلیق کند. 2. اورانیوم غنی شده با غنای 20 درصد موجود را به اکسید تبدیل کند. 3. فعالیت‌های خود در تأسیسات غنی سازی سوخت نطنز،  فردو و راکتور اراک را متوقف کند. 4. اجازه ساخت سانتیریفیوژ و هیچ‌گونه تأسیساتی که قادر به انجام بازفرآوری و غنی سازی است نخواهد داشت.

اما در مقابل طرف غربی متعهد شد که:

تحریم‌های مربوط به پتروشیمی، طلا و فلزات گرانبها، صنعت خودرو سازی،  قطعات هواپیما را به تعلیق در آورد و هم چنین تحریم جدیدی در مسائل هسته‌ای از طرف شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا وضع نشود. از سوی دیگر 4. 2 میلیارد دلار از 100 میلیارد دلار پول‌های بلوکه شده ایران آزاد شود.

در توضیح اجمالی اقدامات ایران دراین تعهدات باید گفت که تعلیق غنی سازی توسط دولت انجام گرفته است و اورانیوم 20 درصد موجود به زیر 5 درصد اکسید شد و هم‌چنین سایت‌های هسته‌ای مذکور پلمب شد. در حاشیه‌ی این اقدامات مهم‌ترین موضوعی که خیلی به چشم آمد، خبر اخراج دانشمندان و کارکنان سازمان انرژی اتمی‌ بود که ناراحتی شدید ایشان، از جمله خانواده‌های شهدای هسته‌ای را در پی داشت.

اما در رابطه با تعهدات غرب باید اشاره کرد که اولا ما در تحریم‌های پتروشیمی ‌مشکل خاصی نداشتیم. چون با توجه به نیاز شدید بازارهای جهانی به محصولات پتروشیمی ‌و ظرفیت بالای ایران در تولید این محصولات،  حضور نداشتن ایران در این بازار مشکلاتی را برای متقاضیان به وجود می‌آورد و تحریم‌های این حوزه بیش از آن که برای ایران مشکلاتی را به وجود آورد،  به ضرربازارهای جهانی بود. در رابطه با تحریم‌های قطعات هواپیما هم نکته‌ای که قابل ذکر است این است که مجوز دولت آمریکا به شرکت‌های بوئینگ و جنرال الکتریک در کاهش تحریم‌های ایران به گونه‌ای تنظیم شده که مشکل اساسی را از ایران حل نخواهد کرد. زیرا صدور این مجوز برای تعمیر قطعات مربوط به هواپیماهایی می‌شود که پیش از انقلاب اسلامی ‌به ایران فروخته شده است و این هواپیماها فرسوده و از رده خارج هستند. شاهد این مدعا هم اطلاعیه شرکت جنرال الکتریک است که در این باره نوشت: «این شرکت آماده سرویس دهی و تعمیر قطعات 18 موتور جتی است که پیش از سال 1979 به ایران فروخته شده است.» اما نکته جالب‌تر این‌که بیش‌تر این هواپیماها از رده خارج شده و تنها 7 فروند 747 باقی مانده است که از این 7 فروند هم 3 هواپیما قابل استفاده هستند.

در این بین آزاد شدن 4. 2 میلیارد دلار از 100 میلیارد پول‌های بلوکه شده ایران،  همان چیزی بود که دولتمردان و رسانه‌های حامی‌ دولت آن را یک پیروزی بزرگ قلمداد کردند که البته در مسیر تنظیم توافقنامه و شاید با زیرکی (فریب)مذاکره کنندگان غربی و غفلت دستگاه دیپلماسی کشور ماجرا به گونه دیگری پیش رفت. گزارشات حاکی از آن است که پول‌های بلوکه شده به حساب بانک سوییسی واریز شده و ایران حق برداشت این پول را به دلیل پابرجا ماندن تحریم‌های بانکی ندارد و پول‌هااز یک جیب خارج و وارد جیب دیگر شده است از سوی دیگر و با تاکید مقامات اروپایی و امریکایی این پول‌ها باید صرف خرید کالاهای اساسی شود. در همین باره شرمن معاون وزیر خارجه آمریکا گفته بود که مقامات دولت ایران به آمریکا تعهد داده‌اند که ایران پول‌های آزاد شده را صرف کالاهای اساسی کند. وی هم چنین در اظهارنظری گستاخانه اشاره کرده بود که «ایران اخیرا به طور قابل مشاهده‌ای غذا به مردم فقیردر جامعه داد که به نوعی نشان دهنده این است که کاهش هدفمند و محدود تحریم‌ها تأثیر مستقیم بر مردم این کشور داشته است. همان‌طور که روحانی قول داده بود که این پول صرف اهداف دیگر نشود.»هم‌چنین سیف رییس بانک مرکزی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا هم به این مدعا صحه گذاشته و گفته بود:«ما 4. 2 درصد از پول‌های آزاد شده را در هر زمینه‌ای که بخواهیم استفاده کنیم و بقیه آن باید صرف خرید کالاهای اساسی شود. هم‌چنین وی به این نکته اشاره کرد که قرار نیست دلارها وارد کشور شود.»همان‌طور که به نکاتی درباره توافقنامه اشاره شد،  شاهد آن هستیم که در عین اینکه ایران به تعهداتش عمل کرد،  طرف غربی به دفعات متعدد این موافقتنامه را نقض کرده است.

مثلا می‌توان به تحریم 17 شرکت از سوی وزارت دارایی آمریکا و همچنین تصویب ادامه تحریم‌هاتوسط اتحادیه اروپا علیه 16 شرکت کشتیرانی و یک شرکت دیگر که قرار بود از فهرست تحریم‌ها خارج شود اشاره کرد. شاید بتوان این طور نتیجه گرفت که دستگاه دیپلماسی کشور نه تنها به پیروزی دست پیدا نکرده،  بلکه شکست بزرگی را متحمل شده است. آنجایی هم که به ظاهر به امتیازی دست یافته است،  از اختیار تامّ استفاده از آن محروم شده است. از این رو باید به این معامله ی عجولانه که هیچ دستاوردی مثبتی برای کشور و آینده این مردم ندارد لقب«شاهکار ایرانی»توسط دستگاه دیپلماسی دولت تدبیر و امید داد.

از این رو باید از دولت پرسید که آیا مشکل اساسی کشور چند قلم کالای اساسی و کشاورزی بود؟ آیا وارد کردن چنین کالاهایی با پول‌های بلوکه شده،  مشکلات اقتصادی را رفع کرد؟ آیا اعتقاد به این که کلید حل مشکلات داخلی در دست سیاست خارجی است نتیجه‌ای داشته است؟ به نظر می‌رسد با اعتماد بیش از حد دولت به طرف‌های غربی و اعتقاد به این امر که مشکلات داخلی با سیاست خارجی حل خواهد شد،  در آینده بر مشکلات اقتصادی کشور بیفزاید و ما شاهد ادامه موج گرانی‌های موجود باشیم.

باید گفت جیب برهای امریکایی حداقل درس خوبی را برای ما به یادگار گذاشتند که هیچ گاه لبخند جوابگو نخواهدبود و استفاده از این تاکتیک ادامه همین وضعیت ناگوار است که توسط روحانی و تیم هسته‌ای او به دست آمده است.